อานิสงส์และตำนานของการสร้างตุง

 

อานิสงส์และตำนานของการสร้างตุง หรือ ทานตุง    

   

          จากตํานาน นิราศ ลิลิต และพงศาวดารต่าง ๆ ได้เขียนถึงอานิสงส์ของการสร้างตุง ว่าผู้ที่สร้าง ตุงถวายเป็นพุทธบูชาจะไม่ตกนรก ได้เกิดในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ถ้ากลับมาเกิดในโลกมนุษย์ก็จะได้เป็นใหญ่เป็นโต ถ้าสร้างอุทิศให้กับผู้ตายผู้ตายก็จะได้หลุดพ้นจากการเป็นเปรต หลุดพ้นจากบาปกรรมที่ทำไว้ อานิสงส์ของการสร้างตุงได้ปรากฏในตำนานต่าง ๆ อาทิ

4

1) ในคัมภีร์ใบลานเรื่องอานิสงส์ทานตุง ฉบับวัดแม่ตั๋ง ตําบลแม่พริก อําเภอแม่พริก จังหวัดลําปาง ก็ได้กล่าวถึงอานิสงส์การสร้างเสาตุงและเสาหงส์บูชาพระพุทธเจ้า ว่าจะได้ผลบุญพ้นจากอบายภูมิไปเกิดยังสวรรค์ขึ้นดาวดึงส์ หางตุงกวัดแกว่งไกวในยามลมพัด หากพัดแกว่งไป ในทางทิศตะวันออกผู้สร้างตุงก็จักได้เป็นจักรพรรดิราช หากพัดไปทิศอาคเนย์จักได้เป็นมหาเศรษฐี พัดในทิศ ทักษิณจักได้เป็นเทวดาชั้นมหาราชิก พัดไปทิศหรดีจักได้เป็นพระยาประเทศราช พัดไปทิศปัจจิมจักได้เป็นพระ ปัจเจกโพธิญาณ หากพัดทิศพายัพจักได้ทรงปิฎกทั้ง 3 พัดไปทิศอุตตระจักได้เป็นท้าวมหาพรหม พัดไปทิศ อีสานจักได้เป็นสมเด็จอมรินทราธิราช หากพัดลงด้านล่างจักได้เป็นใหญ่ในโลกนี้ หากพัดขึ้นบนอากาศจักได้ เป็นพระพุทธเจ้าองค์หนึ่ง และได้พบพระศรีอาริยเมตตรัย (เอกสำรคู่มือกำรทำตุง, 2562)

2) ปรากฏในหนังสือ สังขยาโลก ตัวอักษรพื้นเมืองในคัมภีร์ใบลาน ซึ่งมีเนื้อความ ดังนี้ มีพระภิกษุรูปหนึ่ง ท่านได้ไปเห็นไม้ตายแห้งท่อนหนึ่งที่มีลักษณะยาวงามดีมาก ท่านจึงนึก ที่จะเอาต้นไม้ไปทำเสาตุงบูชาไว้ในวัดที่ท่านจำพรรษาอยู่ แต่บังเอิญท่านมีอันเป็นลมถึงแก่กรรมลงในทันที ก่อนวิญญาณของท่านจะล่องลอยออกจากร่าง ท่านมีจิตประหวัดถึงแต่ท่อนไม้ท่อนนั้น จึงต้องทำให้บังเกิดไปเป็นตุ๊กแกอาศัยอยู่ที่ท่อนไม้ได้รับทุกขเวทนาเป็นเวลานาน ท่านจึงดลใจให้ชาวบ้านทราบวา เวลานี้ท่านได้มาบังเกิดเป็นตุ๊กแกอาศัยอยู่ที่ท่อนไม้ต้นนั้น หากพวกชาวบานศรัทธาอยากจะให้ท่านพ้นจากกองทุกข์ ก็ขอให้สร้างตุงเหล็กตุงทอง ถวาย ทานไว้ในพระศาสนา จึงจะช่วยบันดลให้ท่านหลุดพ้นจากกองทุกข์นี้ได้ เมื่อชาวบ้านทราบ เช่นนั้น ก็สร้างตุงตุงเหล็กตุงทองถวายไว้ในพระพุทธศาสนา พระภิกษุรูปนั้นจึงพ้นจากกอง ทุกข์ไปเกิดเป็นมนุษย์อีกครั้งหนึ่ง

3) ได้มีนายพรานล่าเนื้อคนหนึ่ง เข้าป่าล่าสัตว์ตั้งแต่อายุ 15 ปี จนอายุได้ 48 ปี ณ วัน หนึ่งได้ตั้งใจไปล่าสัตว์ เกิดไปถึงวัดศรีโคมคำ พบพระเจ้าตนหลวง มีตุงประดับขณะลมพัด แกว่งไสวสวยงาม เกิดศรัทธาเลื่อมใส กลับถึงบ้านหาผ้าทำเป็นแล้วตุงนำไปถวายพระเจ้าตนหลวง เป็นพุทธบูชา พอนายพรานตายพระยายมราชรีบเอาโยนลงนรก ทันใดนั้นเองตุงที่นายพราน ทำถวายพระเจ้าตนหลวงก็พันตัวนายพรานออกมาจากนรกได้ พระยายมราชจึงพิจารณาดู จึงแจ้งให้นายพรานขึ้นไปเกิดบนสวรรค์

5

4) ในคัมภีร์ใบลานเรื่อง อานิสงส์ทานตุง ฉบับวัดบ้านแอ่น อำเภอดอยเต่า จังหวัด เชียงใหม่ ได้กล่าวไว้ว่า พระเจ้าปเสนทิโกศลราชาได้ปุจฉาถามพระพุทธองค์ว่า การสร้างตุง 3 ชนิด ถวายเป็นพุทธบูชานั้นให้อานิสงส์อย่างไร พระพุทธองค์ตรัสอธิบายว่าผู้ใดทานตุงขาว ตุงแดง ตุงเหลือง ก็ย่อมจะได้ไปเกิดยังทวีปต่าง ๆ กัน อันได้แก่ อุตรกุรุทวีป อมรโคยานทวีป และชมพูทวีป ประกอบด้วย เดช ปัญญา ยศศักดิ์ หากหางตุงนั้นกวัดแกว่งไปทางทิศใดก็จะ ได้ผลบุญเป็นแก้ว 7 ประการ คือ ช้าง ม้า รถ บริวาร เป็นต้น

จากหลักฐาน ในตำนาน และพงศาวดารต่าง ๆ ได้เขียนถึงอานิสงส์ของการสร้างตุงว่า ผู้ที่สร้างตุงถวายเป็นพุทธบูชาจะไม่ตกนรก ได้เกิดในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ถ้ากลับมาเกิดในโลกมนุษย์ก็จะได้เป็นใหญ่เป็นโต ถ้าสร้างกุศลให้ผู้ล่วงลับก็จะพ้นจากเปรต หลุดพ้นจาก บาปกรรมที่ทำเอาไว้ จากอานิสงส์ดังกล่าวนี้ทำให้ชาวล้านนานิยมสร้างตุงกันทุกชั้นทุกวรรณะ ซึ่ง รูปแบบตุงจะมีความแตกต่างกันก็ขึ้นอยู่กับฐานะทางสังคมของเจ้าของพิธี พื้นฐานความเชื่อของ คนในสังคม วัสดุ และความสามารถของชาวล้านนาในท้องถิ่น ในการที่จะนำเอาวัสดุประดับตุงโดยใช้เทคนิคต่าง ๆ (ปลัดพงศ์ศิริ พุทฺธิวํโส, 2563 : 85)