ตุงสามหาง

 ตุงสามหาง

ตุงสามหางทำขึ้นจากกระดาษสาหรือผ้าขาว มีลักษณะคล้ายคน ส่วนบนคล้ายศีรษะคน จากส่วนเอวลงไปแยกออกเป็น ๓ แฉก เรียกว่า สามหางเกี่ยวกับสามหางบนผืนตุงนี้มีท่านผู้รู้หลายท่านได้ตีความไปหลายๆ ทาง ซึ่งล้วนแสดงคติทางพระพุทธศาสนา อาทิ หมายถึง โลกทั้งสามที่มนุษย์เราไม่สามารถหลีกหนีได้พ้น คือ กามโลก รูปโลก อรูปโลก หรือหมายถึงอนิจจัง (เครื่องหมายแห่งความไม่เที่ยง) ทุกขัง (ความทุกข์) อนัตตา (ความไม่ใช่ตน) ซึ่งตามคติทพระพุทธศาสนาเชื่อกันว่า เมื่อคนเราตายไปแล้วจะต้องไปเกิดในภพใดภพหนึ่งตามความดีความชั่วที่สั่งสมไว้ หรือหมายถึง พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ อันเป็นที่พึ่งทางใจของพุทธศาสนิกชน หรือหมายถึง วัฏฏวน ๓ คือ กิเลส กรรมและวิบาก ความหมายที่แท้จริงของสามหางนี้ไม่ทราบแน่ชัดว่า คนโบราณต้องการสื่อความหมายถึงสิ่งใดกันแน่ ทราบแต่เพียงคติความเชื่อที่ชาวล้านนาถือกันว่า ตุงสามหางเป็นเครื่องนำทางผู้ตายไปสู่สวรรค์

ส่วนวิธีทำตุงสามหางเริ่มโดยนำกระดาษสาหรือผ้าขาวยาวประมาณ ๑๐๐ เซนติเมตร และกว้างประมาณ๓๕ เซนติเมตร มาพับครึ่งตามแนวยาว แล้วใช้กรรไกรตัดเป็นรูปหัวไหล่และเอว โดยตัดจากส่วนหัวลงมาถึงเอวประมาณ ๕๐ เซนติเมตร แล้วคลี่ออก จากนั้นจึงพับส่วนที่ยังไม่ได้ตัดให้เป็นสามส่วนตามยาว คือตัดให้เป็น ๓ แฉกหรือ ๓ หาง ตรงส่วนปลายหางตัดให้แหลม เมื่อคลี่ออกจะได้รูปคล้ายคนครึ่งท่อนต่อไปเป็นขั้นตอนการตกแต่ง ทำได้โดยใช้ตอกขนาดกว้างประมาณ ๑ เซนติเมตร หนาประมาณ ๒ เซนติเมตร ทากาวติดที่ส่วนอก ๒ อัน ให้ห่างกันประมาณ ๖ เซนติเมตร และติดที่ส่วนเอวอีก ๒ อันจากนั้นตัดกระดาษหน้าเดียวสีดำหรือสีทอง กว้างประมาณ ๑.๕ เซนติเมตร ทากาวปิดทับตอกนั้นอีกทีหนึ่ง เพื่อจะได้มองไม่เห็นไม้ตอก การติดตอกที่ตุงก็เพื่อช่วยให้ตุงไม่พับลงมาง่ายๆขั้นตอนต่อมาก็คือ นำกระดาษสีดำหรือสีทองตัดให้เป็นเส้นเล็กประมาณ ๑ เชนติเมตร แล้วทากาวติดตรงริมผ้าด้านนอก รวมทั้งหางทั้ง ๓ หาง ส่วนตรงกลางตัว เอว และ ส่วนปลายหาง ให้ประดับด้วยดอกจอกที่ทำด้วยกระดาษสีดำการนำตุงสามหางไปใช้ทำได้โดยแขวนไว้กับไม้คันตุงยาวประมาณ ๑๕๐ เซนติเมตร แล้วนำไปปักไว้ใกล้โรงศพ ขณะเคลื่อนศพไปป่าช้าจะมีคนแบกตุงสามหางน้ำไปก่อน โดยห้ามไม่ให้หันหน้ากลับไปดูข้างหลัง เมื่อถึงป่าช้าก็จะปักไว้ใกล้กับเชิงตะกอน

ปัจจุบันตุงสามหางเป็นเครื่องแสดงให้ผู้พบเห็นทราบว่า ขบวนศพกำลังจะผ่านมา เพื่อบอกให้เด็ก ๆ วิ่งเข้าไปหลบอยู่ในบ้าน พร้อมกันนั้นก็ต้องเอาขี้เถ้าไปโรยในบริเวณประตูบ้านเพื่อป้องกันผีเข้าบ้านพวกหมอทางไสยศาสตร์จะนำหางตุงตรงกลางมาลงเป็นผ้ายันต์ เชื่อว่าหากใครนำผ้ายันต์นั้นมาไว้กับตัวจะทำให้หญิงสาวหลงใหล สำหรับนักเล่นไก่ชน หากเอายันต์นี้ไปเช็ดหัวให้น้ำแก่ไก่ชน ไก่ชนนั้นจะเก่ง เอาชนะคู่ชนได้ง่ายตุงสามหางนี้ในท้องที่เรียกว่า ตุงอ่องแอ่ง บางท้องที่ เช่น ที่อำเภอจุน จังหวัดพะเยา จะทำเป็นตุงสามหาง ขนาดเล็ก กว้างประมาณ ๑ คืบ และยาวประมาณ ๒ ศอก โดยใช้ทั้งหมด ๔ ตัวปัจจุบันตุงสามหางไม่ได้ทำขึ้นใช้ประกอบงานอวมงคลอย่างงานศพอีกต่อไปแล้ว เนื่องจากมีการทำขึ้น เพื่อเป็นเครื่องประดับตกแต่งสถานที่ ด้วยเพราะมีรูปร่าง ลักษณะสวยงามน่าชม บางแห่งทำเป็นรูปเทวดาพนมมือ มี ๓ หาง โดยทำเครื่องประดับของเทวดาด้วยกระดาษเงิน กระดาษทอง ที่ตัดเป็นลวดลายดอกไม้อันอ่อนช้อยหรือลายกระหนกที่ดูวิจิตรบรรจง